To μέλι αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας της ανθρωπότητας. Έχει αφήσει τα ίχνη του όχι μόνο στις διατροφικές συνήθειες των καταναλωτών αλλά και σε θεραπευτικές μεθόδους. Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Διατροφής, την οποία καθιέρωσε το 1980 η Γενική Συνέλευση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, συνεργαστήκαμε με το «Μέλι Αττική» για να αναδείξουμε την σπουδαιότητα αυτής της μοναδικής τροφής.
Ιστορικά στοιχεία
Οι Βίκινγκς κουβαλούσαν πάντοτε μέλι στα αμπάρια των πλοίων τους ως δυναμωτικό, οι Ρωμαίοι το κατανάλωναν πριν από μάχες και οι αρχαίοι Έλληνες παρασκεύαζαν με αλεύρι κριθαριού, τριμμένο τυρί και μέλι ένα δυναμωτικό ρόφημα που το ονόμαζαν Κυκεώνα.
Μέχρι και το τέλος του Μεσαίωνα το μέλι αποτελούσε το κύριο συστατικό γλύκανσης τροφών και ποτών. Η ζάχαρη παρουσιάστηκε στην Ευρώπη τον 12ο αιώνα και η τιμή της αρχικά ήταν δεκαπλάσια της τιμής του μελιού. Αυτό βέβαια άλλαξε όταν άρχισε στην Ευρώπη να καλλιεργείται το ζαχαρότευτλο. Ήδη από το 7000 π.Χ., οι άνθρωποι συγκέντρωναν και έτρωγαν το μέλι και τις κηρήθρες των άγριων μελισσών. Ως το μόνο γλυκαντικό, το μέλι ήταν σημαντικό από την αρχή στην διατροφή του ανθρώπου.
Τι είναι το μέλι;
Μέλισσα και μέλι
Οι μέλισσες αποτελούν μια από τις παλαιότερες μορφές ζωής και εξακολουθούν να υπάρχουν από την Νεολιθική Εποχή, επομένως η εμφάνισή τους στην Γη προηγείται των ανθρώπων κατά 10 έως 20 εκατομμύρια χρόνια.
Για ένα κιλό μέλι οι μέλισσες πρέπει να συλλέξουν το νέκταρ τουλάχιστον τριών εκατομμυρίων λουλουδιών και να διανύσουν συνολικά απόσταση που αντιστοιχεί σε έξι περιστροφές γύρω από τη γη. Έτσι μια μέλισσα κατά την διάρκεια της ζωής της (6-8 εβδομάδες), παράγει μόλις το 1/12 από ένα κουταλάκι του γλυκού μέλι!
Το σπουδαίο ελληνικό μέλι
Στην αρχαία Ελλάδα, η μελισσοκομία ήταν ήδη ανεπτυγμένη από την κλασική εποχή. Το μέλι, όντας βασικό συστατικό της μαγειρικής, πωλούνταν ευρέως στην αθηναϊκή αγορά. Σύμφωνα με τον Διοσκουρίδη, το Αττικό μέλι, και ιδιαίτερα αυτό που προέρχονταν από τον Υμηττό, θεωρούνταν το καλύτερο.
Στην Ελλάδα το μέλι κατέχει εκλεκτή θέση σε ολοένα και περισσότερα γεύματα και ροφήματα. Αυτό δεν είναι καθόλου τυχαίο μιας και η χώρα μας έχει εξαιρετική παραγωγή. Στο ελληνικό μέλι θα βρούμε πλούσια συγκέντρωση μετάλλων και ιχνοστοιχείων, αντιοξειδωτικών και αντιμικροβιακών ουσιών. Ο ήλιος αλλά και η μοναδικότητα της ελληνικής χλωρίδας επιδρούν καθοριστικά στη γεύση, στο άρωμα και στην πυκνότητα του ελληνικού μελιού, το οποίο ξεχωρίζει από πολλών άλλων χωρών.
Διατροφική αξία του μελιού
Το μέλι είναι ένα φυσικό προϊόν υψηλής διατροφικής αξίας καθώς περιέχει περισσότερες από 200 ουσίες, όπως αμινοξέα, βιταμίνες, μέταλλα και ένζυμα. Από χημικής άποψη το μέλι αποτελεί ένα διάλυμα σακχάρων σε νερό. Η περιεκτικότητα σε υδατάνθρακες κυμαίνεται μεταξύ 80-85%. Τα βασικά σάκχαρα που περιέχονται είναι φρουκτόζη και γλυκόζη από τα οποία υπερισχύει η φρουκτόζη με ένα ποσοστό μεταξύ 34-41%. Η περιεκτικότητα σε γλυκόζη βρίσκεται μεταξύ 28-35%. Η περιεκτικότητα σακχάρων στο μέλι εξαρτάται κατά κύριο λόγο από το φυτό από το οποίο προέρχεται.
Ένα κουταλάκι του γλυκού μέλι δίνει περίπου τις ίδιες θερμίδες με ένα κουταλάκι ζάχαρη, αλλά η διατροφική του αξία είναι ανυπέρβλητη, όχι μόνο από τη ζάχαρη αλλά και από κάθε τεχνητή γλυκαντική ύλη.
Το μέλι πρωτοστατεί σε πολλά πιάτα της κλασικής ελληνικής κουζίνας. Φέτα αλειμμένη με μέλι, γιαούρτι με μέλι και ξηρούς καρπούς, φρούτα με μέλι, ταχίνι με μέλι, δίπλες, μελομακάρονα, γάλα με μέλι, λουκουμάδες με μέλι, παστέλι είναι παρασκευάσματα που όλοι μας έχουμε δοκιμάσει. Μεγαλώνοντας αντικαθιστούμε την ζάχαρη στα ροφήματα μας ή αρχίζουμε και το καταναλώνουμε σε ποτά όπως το ρακόμελο. Το μέλι έρχεται να προστεθεί δυναμικά στις συνταγές της σύγχρονής κουζίνας. Κατσικάκι με μέλι, μουστάρδα με μέλι, χοιρινό με μέλι, vinaigrette, pancakes, κρέπες καθώς και διάφορα γλυκά στα οποία θα αντικαταστήσει τη ζάχαρη.
Βασικές κατηγορίες μελιού (με βάση την προέλευση)
Ανθόμελο: το μέλι που λαμβάνεται από το νέκταρ των λουλουδιών και παράγεται σε όλη την Ελλάδα. Είδη ανθόμελων είναι το θυμαρίσιο, της καστανιάς, της πορτοκαλιάς, του βαμβακιού, του ηλίανθου, της ερείκης κ.α.
Μέλι μελιτώματος: το μέλι που λαμβάνεται κυρίως από εκκρίματα εντόμων που βρίσκονται πάνω στα φυτά ή εκκρίσεις προερχόμενες από ζώντα μέρη των φυτών. Τα κυριότερα μέλια μελιτώματος είναι το πευκόμελο, το μέλι ελάτης και το μέλι βελανιδιάς. Συνήθως τα μέλια αυτά έχουν πιο σκούρο χρώμα από τα ανθόμελα. Ο κύριος όγκος της παραγωγής στην Ελλάδα είναι από μελιττώματα, κυρίως πεύκου.
Τα χαρακτηριστικά ποιότητας καθώς και η γεύση του μελιού καθορίζεται από πολλούς παράγοντες όπως η προέλευσή του, η γεωγραφική περιοχή, οι καιρικές συνθήκες και η χλωρίδα.
Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή δύο ελληνικά μέλια έχουν χαρακτηριστεί Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ): το πευκοθυμαρόμελο Κρήτης και το μέλι ελάτης Μαινάλου βανίλια.
Πέρα από τη γευστική απόλαυση που προσφέρει το μέλι έχει πολλά οφέλη για την υγεία του ανθρώπου όπως:
Αντιμικροβιακή δράση
Μια από τις πιο γνωστές δράσεις του μελιού είναι η αντιμικροβιακή. Είναι αποδεδειγμένο ότι το μέλι εμποδίζει την ανάπτυξη μικροοργανισμών και μυκήτων. Η βακτηριοστατική δράση του έχει αναφερθεί για πολλά στελέχη, αρκετά από τα οποία είναι παθογόνα. Οι αντιμικροβιακές ιδιότητες του μελιού οφείλονται στη σύσταση του και συγκριμένα στην υψηλή περιεκτικότητα σακχάρων, το χαμηλό pH και τη χαμηλή ενεργότητα νερού.
Αντιική δράση
Υπάρχουν μελέτες που έχουν εξετάσει την αντιική δράση του μελιού, ωστόσο τα αποτελέσματα είναι περιορισμένα. Για ορισμένα είδη μελιού, έχει φανεί από μελέτες εργαστηρίου ότι είναι αποτελεσματικά εναντίον του ιού της γρίπης. Ωστόσο, αυτή η δράση δεν μπόρεσε να αποδοθεί σε κάποιο συγκεκριμένο συστατικό του μελιού.
Αντιβηχική δράση
Εξαιτίας των αντιμικροβιακών και καταπραϋντικών ιδιοτήτων του, το μέλι έχει προταθεί και ως αντιβηχικό κυρίως σε παιδιά άνω του ενός έτους.
Αντιοξειδωτική και αντιφλεγμονώδης δράση
Η αντιοξειδωτική δράση του μελιού είναι η ικανότητα του να μειώνει τις οξειδωτικές αντιδράσεις στον ανθρώπινο οργανισμό. Το οξειδωτικό στρες περιγράφει την έλλειψη ισορροπίας μεταξύ των παραγόμενων ελεύθερων ριζών και της ικανότητας του οργανισμού να τις αδρανοποιήσει και να επισκευάσει τις βλάβες που προκαλούν. Τα οξειδωτικά μόρια που παράγονται κατά τον μεταβολισμό, προκαλούν βλάβη στα κύτταρα και όταν συσσωρεύονται μπορούν να επηρεάσουν την φυσιολογική λειτουργία ζωτικών οργάνων του οργανισμού. Έχει διαπιστωθεί ότι το οξειδωτικό στρες σχετίζεται με την εμφάνιση ή επιδείνωση παθήσεων όπως η νόσος Alzheimer και η νόσος του Parkinson.
Κυτταροπροστατευτική δράση
Σε εργαστηριακές έρευνες έχει μελετηθεί η πιθανή δράση του μελιού ως αναστολέας της ανώμαλης αναπαραγωγής των κυττάρων, γεγονός που αποδίδετε στην ύπαρξη φλαβονοειδών και φαινολικών οξέων στο μέλι.
Προβιοτικά
Ακόμα σημαντική ιδιότητα που αποδίδεται στο μέλι είναι τα προβιοτικά του συστατικά. Τα προβιοτικά είναι υδατάνθρακες μικρής αλυσίδας, που προάγουν την ανάπτυξη ωφέλιμων προβιοτικών βακτηρίων στο έντερο.
Μεταβολική και καρδιαγγειακή δράση
Οι καρδιαγγειακές παθήσεις σχετίζονται με την ύπαρξη χρόνιων φλεγμονών. Κατά συνέπεια εφόσον το μέλι έχει αντιφλεγμονώδη δράση, μπορεί να συνεισφέρει θετικά στην πρόληψη καρδιαγγειακών παθήσεων, ειδικά σε συνδυασμό με την κατανάλωση τροφίμων που είναι επίσης ωφέλιμα για την υγεία όπως τα δημητριακά ολικής άλεσης, τα φρούτα και τα λαχανικά. Έχει αναφερθεί ότι το μέλι βελτιώνει τους καρδιαγγειακούς παράγοντες κινδύνου σε υγιή άτομα και σε ασθενείς με αυξημένους παράγοντες κινδύνου.
Σε όλα τα σπίτια πρέπει να υπάρχει ένα βάζο μέλι στο ντουλάπι της κουζίνας. Άλλωστε υπάρχουν τόσες ποικιλίες που σίγουρα κάποια θα λατρέψετε. Και αν σας κρυσταλλώσει, μην σας ανησυχεί, είναι ένα φυσικό φαινόμενο που συμβαίνει στο μέλι εξαιτίας των φυσικών σακχάρων του. Βάλτε το σε μπεν μαρί και θα επανέλθει στην αρχική του κατάσταση.
Ανακαλύψτε την πλούσια ποικιλία μελιών της Aττικής Μελισσοκομικής Εταιρείας, ιστορικά και επιστημονικά στοιχεία μέσα από το www.attiki-pittas.gr